NHỮNG RỦI RO VÀ LỢI ÍCH KHI MỘT QUỐC GIA VỠ NỢ

Nghe từ vỡ nợ hẳn hầu hết mọi người đều nghĩ \”chết đến nơi rồi\”. Tuy nhiên, việc một quốc gia vỡ nợ không giống với một cá nhân hay một công ty vỡ nợ. Dù phải nói ngay rằng, \”vỡ nợ\” thì không phải là một việc tốt, dù đối với cá nhân/tổ chức hay quốc gia. Tuy vậy, nó cũng không phải là một tình thế \”không thể giãy dụa\” gì, mà ngược lại, nó cũng có một số lợi ích. Cơ bản là vì, khác với cá nhân/tổ chức dễ dàng bị \”chủ nợ\” siết tài sản, kiện tụng hầu toà, đe doạ, trấn áp…nhưng đối với một quốc gia thì các \”chủ nợ\” khó làm điều đó. Nếu quốc gia tuyên bố vỡ nợ và \”lỳ đòn\”, \”chây ỳ\” không chịu trả, thì coi như tránh được một khoản tiền lớn phải chi, hoặc thương lượng với các chủ nợ để trả một tỉ lệ % nào đó thấp hơn khoản nợ gốc và/hoặc không bao gồm lãi.

Ví dụ, Argentina đã thua kiện hơn 100 lần, nhưng vẫn từ chối trả các khoản tiền còn thiếu hồi năm 2001. 

Ngoài ra, còn có một số lợi ích như đồng nội tệ giảm giá thì có lợi thế cạnh tranh hơn khi xuất khẩu hàng hoá hoặc thu hút du lịch.

Tuy nhiên bất lợi là khi muốn đi vay trong tương lai, quốc gia từng vỡ nợ sẽ gặp nhiều khó khăn và phải trả chi phí lãi suất rất cao.

Hãy thử tìm hiểu một số khái niệm và thông tin liên quan vụ vỡ nợ của một quốc gia nhé:

– Sunny Lan –

Nợ công – Nợ chính phủ

Hiểu đơn giản là món nợ mà đối tượng mang nợ là chính phủ, thông thường chủ nợ là các nhà tài trợ, nhà cho vay nước ngoài. Nợ công, về danh nghĩa, gắn liền với quyền và lợi ích của người dân, vì các chính phủ đều đi vay dưới danh nghĩa phục vụ phát triển kinh tế… và trả nợ bằng tiền thuế mà người dân đóng góp. Tuy nhiên, nhiều chính phủ vay những khoản nợ lớn, vượt quá nhu cầu và khả năng chi trả, do chi tiêu quá đà, tham nhũng, bộ máy cồng kềnh tốn kém…

Tuy nhiên, chính vì là “nợ công”, \”tiền chùa\” nên ở nhiều nước, nhất là tại các quốc gia có trình độ phát triển còn thấp, quan chức thì thoải mái vung tay tiêu xài, người dân thì chưa cảm thấy sự “sát sườn” của nợ công, món nợ mà đời này vay có khi nhiều đời sau con cháu trả chưa xong.

Vỡ nợ xảy ra không chỉ với các nước nghèo, mà kể cả những quốc gia giàu có, siêu cường hàng đầu thế giới như Mỹ cũng đứng ở bờ vực vỡ nợ nhiều lần.

Vỡ nợ quốc gia là gì?

Theo cách hiểu đơn giản nhất, một quốc gia vỡ nợ khi chính phủ không thể thanh toán tiền gốc hoặc tiền lãi của các khoản vay. Một quốc gia cũng có thể được coi là vỡ nợ trong trường hợp phải thảo luận lại các điều kiện của khoản vay.

Ví dụ, khi một quốc gia phải gia hạn thời gian đáo hạn của trái phiếu và trả lãi suất cao hơn so với ban đầu thì cũng được coi là vỡ nợ, vì các điều khoản được điều chỉnh theo hướng bất lợi hơn trước.

Thông thường, khi một quốc gia vỡ nợ, bộ trưởng tài chính của nước đó sẽ tuyên bố họ không có tiền để trả lại các chủ nợ.

Các quốc gia vỡ nợ nhiều lần nhất

Theo Investopedia, các nước Mỹ Latinh là những quốc gia dẫn đầu về số lần vỡ nợ. Trong thời hiện đại, Venezuela đã vỡ nợ 11 lần và Ecuador là 10 lần. 

Dù là một trong những quốc gia mới nổi tăng trưởng nhanh nhất, Brazil cũng đã vỡ nợ 9 lần. Costa Rica và Uruguay đã 9 lần lỗi hẹn với các nhà đầu tư nước ngoài trong vòng 200 năm qua. Argentina cũng có mặt trong danh sách này, với tổng cộng 9 lần vỡ nợ.

Vụ vỡ nợ đình đám nhất

Vụ vỡ nợ có qui mô lớn nhất thuộc về một quốc gia châu Âu – Hy Lạp. Dù có sự hỗ trợ tài chính từ cả Liên minh châu Âu và IMF, Hy Lạp vẫn rơi vào cảnh vỡ nợ vào năm 2012. Tổng số tiền Hy Lạp không trả được lên đến 261 tỉ USD. 

Theo sau là vụ vỡ nợ của Argentina năm 2001, với qui mô 82 tỉ USD. 

Hậu quả khi một quốc gia vỡ nợ

Tuyên bố vỡ nợ có ảnh hưởng rất xấu đến danh tiếng của một quốc gia. Trong tương lai,  một quốc gia từng vỡ nợ sẽ phải trả lãi suất cao hơn nhiều khi đi vay. Để cứu vãn danh tiếng của mình, thông thường các quốc gia sẽ cố gắng tái cấu trúc các khoản nợ thay vì thẳng thừng từ chối chi trả.

Tái cấu trúc nợ vay có thể được thực hiện bằng cách giảm tiền lãi, tiền nợ gốc hoặc gia hạn thời gian trả nợ. Tuy nhiên, trong trường hợp này, các chủ nợ vẫn phải chịu thiệt hại. Theo ước tính, nhà đầu tư nắm giữ trái phiếu chính phủ Argentina đã phải chịu lỗ đến 50% khi nước này vỡ nợ năm 2001.

Để trừng phạt quốc gia vỡ nợ, thị trường vốn sẽ áp đặt mức lãi suất cao ngất, hoặc hoàn toàn từ chối cho vay. Ngoài ra, các tổ chức xếp hạng tín dụng chắc chắn sẽ cảnh báo nhà đầu tư không nên rót tiền vào một quốc gia vỡ nợ.

Không chỉ với các chủ nợ, chính bản quốc gia vỡ nợ cũng phải chịu tác động rất lớn. Dự đoán giá trị đồng nội tệ sẽ lao dốc, người dân và các nhà đầu tư sẽ vội vã đổ xô đi rút tiền ở ngân hàng và chuyển ra nước ngoài.

Để ngăn chặn tình trạng rút tiền hàng loạt, chính phủ có thể sẽ đóng cửa ngân hàng và thực hiện các biện pháp kiểm soát vốn. Những người để dành tiền tích cóp cả đời trong ngân hàng bỗng chốc trắng tay. Phẫn nộ và lo lắng, người dân có thể xuống đường biểu tình, gây bất ổn xã hội. 

Lợi ích khi tuyên bố vỡ nợ

Lợi ích đầu tiên và quan trọng nhất là chính phủ tránh được việc phải hoàn trả khoản nợ khổng lồ. Các chủ nợ sẽ rất khó đòi một quốc gia trả lại tiền cho họ.

Việc tịch thu tài sản của một quốc gia khó hơn nhiều tịch thu tài sản của một doanh nghiệp hay một cá nhân phá sản. Chủ nợ có thể kiện ra tòa án, nhưng kể cả nếu được xử thắng thì cũng gần như không thể ép buộc một quốc gia trả nợ.

Ví dụ, Argentina đã thua kiện hơn 100 lần, nhưng vẫn từ chối trả các khoản tiền còn thiếu hồi năm 2001. 

(và trường hợp một tàu hải quân không mang vũ khí của Argentina bị giữ ở Ghana trong 10 tuần hồi năm 2012 là một ngoại lệ).

Ngoài ra, quốc gia vỡ nợ cũng không bị cấm cửa hoàn toàn khỏi thị trường tài chính. Dù có thể sẽ gặp khó khăn trong một thời gian, nhưng các nhà đầu tư thích rủi ro sẽ lại tiếp tục cho quốc gia vỡ nợ vay nếu được hứa hẹn lợi suất xứng đáng.

Vỡ nợ có thể khiến đồng nội tệ của một quốc gia bị phá giá. Các nhà xuất khẩu được hưởng lợi nhờ giá hàng hóa rẻ đi, làm tăng sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Các nhà cung cấp dịch vụ trong nước cũng có thể tận dụng được cơ hội nhờ vào lượng khách du lịch gia tăng.

Giải pháp thường áp dụng khi vỡ nợ:

Ở khả năng đầu tiên, để xoa dịu thị trường quốc tế, các nước vỡ nợ có xu hướng tái cấu trúc nợ thay vì đơn giản là từ chối trả nợ. Nhưng cái gọi là “cắt tóc”, khi giá trị ban đầu của trái phiếu (phiếu ghi nợ của chính phủ vỡ nợ) bị giảm đi có thể sẽ rất đau đối với các chủ nợ.

Sau khi không trả được khoản nợ 81 tỷ USD trong năm 2001, Argentina đề nghị được trả 1/3 số nợ – 93% số nợ cuối cùng được chuyển đổi thành cổ phiếu trong năm 2005 và 2010. Nhưng phần còn lại mà chủ nợ là các quỹ đầu tư mạo hiểm và các nhà đầu tư khác, vẫn còn gây tranh cãi. Những chủ nợ dạng này đang chờ để lấy thêm 1,3 tỷ USD tiền lãi tăng thêm.

Và khi Hy Lạp vỡ nợ năm 2012, các chủ nợ buộc phải xóa nợ 50%.

Trong các trường hợp ít nghiêm trọng hơn, nhiều nước có thể chọn cách tái cấu trúc nợ bằng cách yêu cầu có thêm thời gian trả nợ. Việc này làm giảm giá trị hiện tại của trái phiếu, có nghĩa là các nhà đầu tư không hẳn là không mất mát gì cả.

Một số người cho rằng hiện nay Ukraine đang làm đúng theo kịch bản này để nhằm cân bằng giữa những nhu cầu cấp bách của nền kinh tế xã hội trong nước và nghĩa vụ với các chủ nợ.

Việc kéo dài cuộc xung đột với Nga và vừa chây ỳ vừa lu loa lên để xin xoá nợ – xin tài trợ cũng nhằm để tránh né việc \”chính phủ vỡ nợ\”, do bộ máy cầm quyền Ukraine bất tài và tham nhũng trong suốt thời gian dài.

Tất nhiên đã vỡ nợ thì quốc gia ấy khó tránh khỏi những khó khăn, rất có thể là cực kỳ nặng nề, đặc biệt là khi quốc gia ấy chưa sẵn sàng cho việc vỡ nợ và kiểm soát không tốt dễ dẫn đến rối loạn.

Những người gửi tiền trong nước, nhà đầu tư nước ngoài, thấy trước sự mất giá của đồng tiền quốc nội, sẽ ào ạt rút tiền khỏi ngân hàng và đưa tiền ra nước ngoài. Để tránh chảy máu và mất giá tiền tệ, chính phủ có thể sẽ đóng cửa ngân hàng và áp dụng các biện pháp kiểm soát khẩn cấp thị trường vốn. Nước vỡ nợ sẽ bị trừng phạt bằng cách tăng lãi suất trên thị trường vốn hoặc thậm chí là bị từ chối vay…

Tất nhiên đã vỡ nợ thì quốc gia ấy khó tránh khỏi những khó khăn, rất có thể là cực kỳ nặng nề, đặc biệt là khi quốc gia ấy chưa sẵn sàng cho việc vỡ nợ và kiểm soát không tốt dễ dẫn đến rối loạn.

Những người gửi tiền trong nước, nhà đầu tư nước ngoài, thấy trước sự mất giá của đồng tiền quốc nội, sẽ ào ạt rút tiền khỏi ngân hàng và đưa tiền ra nước ngoài. Để tránh chảy máu và mất giá tiền tệ, chính phủ có thể sẽ đóng cửa ngân hàng và áp dụng các biện pháp kiểm soát khẩn cấp thị trường vốn. Nước vỡ nợ sẽ bị trừng phạt bằng cách tăng lãi suất trên thị trường vốn hoặc thậm chí là bị từ chối vay…

Chưa có quy định rõ ràng

Các tổ chức xếp hạng sẽ ngay lập tức đưa ra cảnh báo đầu tư vào đất nước vỡ nợ. Nhưng lịch sử đã cho thấy, ở hầu hết các quốc gia, các chủ nợ sẽ lại nhanh chóng cho vay miễn là họ đạt được lợi ích mà vì nó họ đã chấp nhận rủi ro.

Một cuộc biểu tình phản đối ở Argentina năm 2002 sau khi chính phủ ra lệnh đóng băng các tài khoản ngân hàng nhằm tránh chảy máu tiền tệ (Ảnh: wikipedia.org)

Hơn nữa, chuyển đổi nợ – các công cụ tài chính đóng vai trò một hình thức bảo hiểm đối với nợ quốc gia và nợ tập đoàn – cho phép các đơn vị cho vay ngăn chặn rủi ro. Nhưng không phải kiểu vỡ nợ nào cũng giống nhau: Argentina lại vỡ nợ trong năm 2014 vì từ chối trả khoản vay 1,3 tỷ USD tiền lãi cho hợp đồng từ năm 2001.

Điều đáng ngại là không có các quy định luật pháp quốc tế hay tòa án nào xét xử chuyện vỡ nợ quốc gia, chính vì thế mỗi vụ vỡ nợ lại có những đặc điểm riêng, tính chất nghiêm trọng khác nhau. Người ta đã đề xuất thêm nhiều quy định mang tính quốc tế, theo The Economist, bao gồm các định chế nhằm ngăn chặn một số ít các chủ nợ “bắt cóc làm con tin” tiến trình phá sản quốc gia nhưng những điều kiện này hoàn toàn phụ thuộc vào quốc gia ban bố quy định.

Sau đề xuất (do Kazakhstan và Việt Nam đưa ra), đã có các khoản vay đi kèm điều kiện này. Các nước khác có thể theo kiện khi có chuyện vỡ nợ xảy ra, nhưng không thể giải quyết các khoản vay trị giá 900 tỷ USD, cấp vốn theo các quy định cũ. Giống như một cuộc ly hôn ồn ào, các cuộc thương lượng giải quyết sau khi một nước không trả được nợ đúng hạn có thể dẫn đến thiệt hại cho các bên liên quan. “Bàn bạc để rồi đưa ra các điều khoản \”tiền hôn nhân” kỹ càng hơn không phải là một ý kiến tồi”, tờ The Economist bình luận.

(Nguồn: tổng hợp từ Internet)